Historie van Veenwouden

Op deze pagina vindt u een korte geschiedenis over Veenwouden. 
Hierin bespreken we een aantal belangrijke gebeurtenissen die het dorp hebben gevormd tot wat het dorp nu is.

Geschiedenis

Het is onder de bewoners en omwonende van Veenwouden algemeen bekend dat het huidige Veenwouden is ontstaan uit twee dorpen: Sint Johanneswald en Eslawald. Hieronder staat een lijst met jaartallen en gegevens die onder andere op de ontstaansgeschiedenis betrekking hebben.
1165.    Stichting van het klooster Klaerkamp te Rinsumageest.
1300.    De Schierstins wordt gebouwd.
1372.    De oudst bekende bron waar het dorp Sint Johanneswald wordt genoemd.
1387.    De oudst bekende bron waar het dorp Eslawald (Eselawald) wordt genoemd.
1401.    De naam Eslawald wordt genoemd.
1501.    Eslawald komt dit jaar niet meer voor in het register van de jaartax.
1511.    De eerste keer dat Feenwolde wordt genoemd.
1648.    Bouw van de huidige hervormde kerk van Veenwouden.

Bron: www.hisgis.nl.
"Veenwouden in 1832" Lintbebouwing langs de Veenwoudster Feart en Stinsweg in 1832.

Halverwege de tweede helft van de 19e eeuw was van de veenkring Dantumadeel, die plus minus 4500hectare groot was, circa 1200 hectare verveend en kon zo'n 1500  hectare worden aangewezen als gebied, dat nagenoeg was verveend of in elk geval nog zou worden verveend. De laatst bekende vergunning voor vervening is hier op 5 oktober 1941 uitgegeven.
In 1749 was de middenstand sterk vertegenwoordigd in de beroepsbevolking. In het derde deel van alle woud dorpen kwamen beroepen voor als wagenmaker en kuiper, in de helft van de woud dorpen zaten een smid en een timmerman of scheepstimmerman. Hetzelfde geldt voor beroepen als schoenmaker en linnenperser.

Hervormde kerk

Op een ruim terrein ten zuidoosten van de Schierstins en aan de overzijde van de weg, die de verbinding heeft gevormd van Drachten naar Dokkum, staat de Hervormde kerk. De kerk is eigendom van de Hervormde gemeente, en de toren is eigendom van de gemeente.

Sinds de 16e eeuw wordt een kerk van Veenwouden vermeld. In 1387 en in de 15e eeuw komt ook de plaatsnaam Eslawald voor, die in 1450 genoemd wordt naast Sint Johanneswald, dat als oudste naam van de parochie aangenomen wordt. Een oud kerkhof wordt aangegeven op de kaart van Schotanus als ‘vervallen kerck’. Zowel het oude kerkhof, dat ongeveer een kilometer westwaarts ligt, als het tegenwoordige, zullen oude kerkplaatsen zijn.
Bron:Berg, H. van den (1984). Noordelijk Oostergo. Dantumadeel. Zeist:Staatsuitgeverij, Den Haag. 
"Hervormde kerk en toren. Plattegrond en doorsneden en detail trekbalk en console. Getekend 1982 naar opmetingen 1976." Beeldvormen van de kerk

Zuivelfabriek

In 1879, het jaar waarin de eerste zuivelfabriek in Nederland in Leiden werd geopend, werd ook te Veenwouden een boter- en kaasfabriek gesticht door M. Bokma de Boer. 'Hooggestemd modern' werd de fabriek genoemd naar de Oudnoorse vruchtbaarheidsgodin Freia (Freya). De eigendom verwisselde enige malen voor 1906, toen de fabriek in handen van de familie Annema kwam, die in 1918 door architect H.H. Kramer een nieuw complex in beton liet bouwen met een hoge schoorsteen. Na de tweede wereldoorlog werd de fabriek overvleugeld door andere zuivelfabrieken die samen gingen warken, in 1969 was dit echter niet meer economisch haalbaar en moest de fabriek sluiten. De apparatuur uit 1918 bleef nog grotendeels behouden. De fabriek is tegenwoordig onbewust bekend bij veel Nederlanders. Deze fabriek is afgebroken en opnieuw opgebouwd in het openluchtmuseum in Arnhem. Hier kun je door de fabriek lopen en kijken naar de werkende stoommachines.

 
Bron: Bosma, J. (2002). Geen titel. Geen uitgeverij. 
"De melkfabriek Freia, gesticht in 1879 en in 1918 in beton herbouwd. Foto1983." Beeld vormen van de zuivelfabriek Freia.

De Schierstins

De Schierstins is een markant gebouw aan de hoofdweg door Veenwouden. De hoofdweg door Veenwouden is hier ook naar vernoemd: Stinswei. Deze Schierstins is de enige, originele middeleeuwse verdedigingstoren van noord Nederland. Het is gebouwd op een ‘eilandje’ en is omringd door grachten. Een stins is een verdedigbare woontoren van dikke bakstenen. Rijke families konden hun toevlucht hier naartoe vinden in tijden van gevaar. In de vijftiende eeuw werd de Schierstins in bezit genomen door het klooster Claercamp uit Rinsumageest. Hier heeft de Schierstins zijn naam vandaan, het werd namelijk ingenomen door een klooster van ‘schiere’ (grijs geklede) monniken. Vandaar de naam Schierstins.

Na de reformatie in de 15/16^e eeuw veranderde de Schierstins verschillende keren van eigenaar. Zo kwam het terecht in de handen van de provincie Friesland en in verschillende particulieren handen. Echter aan het einde van de 19^e eeuw was de Schierstins zo vervallen dat er werd gesproken over het slopen van dit gebouw. Maar door tussenkomen van het Fries Genootschap werd voorkomen dat het gebouw werd gesloopt. Het totaal met klimop overwoekerde gebouw werd in 1906 gerestaureerd. Met het verwijderen van het klimop stortte zelfs de west gevel nog in. Na de restauratie diende het gebouw tot 1960 als postkantoor. Daarna kwam het in de handen van de gemeente Dantumadeel en werd het opnieuw gerestaureerd. Nu dient het bijzondere gebouw als expositieruimte en als trouwlocatie.

Bron: Bosma, J. (2002). Geen titel. Geen uitgeverij. 
"De Schierstins, repro naar opname uit 1906, toen de buitenste laag van de westmuur bij verwijdering van de klimop ingestort was." Een beeld vormen van hoe het er vroeger uitziet in vergelijking met tegenwoordig.